Ορχάν Παμούκ – Ιστανμπούλ, Πόλη και αναμνήσεις...

Βλέποντας στο μουσείο Μπενάκη την έκθεση φωτογραφίας , θυμήθηκα το βιβλίο που διάβασα πέρυσι το καλοκαίρι για την Πόλη του Αρά Γκιουλέρ, την Πόλη του Ορχάν Παμούκ, την Πόλη των Ελλήνων. Την Κωνσταντινούπολη, την Ινσταμπούλ. Ένα βιβλίο με πλούσιο φωτογραφικό υλικό που σε ταξιδεύει πίσω στον χρόνο μέσα από τα μάτια και τις εμπειρίες ενός θαυμάσιου συγγραφέα του Ορχάν Παμούκ.


Το βιβλίο
Μοντερνιστής στη γραφή του χωρίς να εξωραίζει καταστάσεις περιγράφει τον μικρόκοσμο των των διαμερισμάτων, των πολυκατοικιών και των συνοικιών όπου έζησε. Μια απλόχερη περιγραφή χωρίς να ενοχλείται από τις πάμπολλες εικόνες της παρακμής που συναντά, όπως απόμερους μαχαλάδες με τα βρόμικα σοκάκια, τα ετοιμόρροπα μαυρισμένα ξύλινα κονάκια, τους τεκέδες που έμειναν άδειοι επειδή απαγορεύτηκε η λειτουργία τους, τις κρήνες που ξεράθηκαν και τα χόρτα που φυτρώνουν στις ρωγμές. Ο περιπατητής Παμούκ βλέπει μια πόλη να προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στο οθωμανικό και το μοντέρνο ενώ ενώνει τις εντυπώσεις του με εκείνες των περιηγητών, λογοτεχνών, ζωγράφων αλλά και σκηνοθετών.
Ο Έλληνας αναγνώστης θα βρει πολύ ενδιαφέρον στο βιβλίο μιας και ο συγγραφέας τον περιπλανεί στα ίδια μέρη που ζούσε και δημιουργούσε το ένα δυναμικό κομμάτι αυτής της πόλης. Το ελληνικό στοιχείο εδώ είναι σε περίοπη θέση. Κι αυτό γιατί μακριά από προκαταλήψεις και στερεότυπα, μέσα στις σελίδες αυτού του λογοτεχνικού έργου η Ιστανμπούλ του Ορχάν Παμούκ είναι ταυτόχρονα και η Κωνσταντινούπολη των Ελλήνων.
Η κατά Παμούκ Ιστανμπούλ αποτελεί ταυτόχρονα ημερολόγιο, αυτοβιογραφία, χρονικό, ταξιδιωτικό αφήγημα και δοκίμιο και είναι γεμάτη μαυρόασπρες φωτογραφίες, καρτ-ποστάλ, πίνακες, οικογενειακές φωτογραφίες και όψεις ενός τόπου και μιας εποχής που κανείς οδηγός δεν θα δείξει.

Ο συγγραφέας
Ο Ορχάν Παμούκ (Orhan Pamuk) είναι ένας επιφανής μυθιστοριογράφος μεταμοντέρνας λογοτεχνίας. Είναι εξαιρετικά δημοφιλής στη χώρα του, αλλά έχει επίσης κερδίσει ένα αυξανόμενο αναγνωστικό κοινό παγκοσμίως. Ως ένας από τους πλέον διακεκριμένους Ευρωπαίους μυθιστοριογράφους, το έργο του έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από είκοσι γλώσσες. Έχει επίσης δεχτεί μείζονα Τούρκικα και διεθνή λογοτεχνικά βραβεία. Στις 12 Οκτωβρίου 2006 του απονεμήθη το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας.
Ο Παμούκ γεννήθηκε στις 7 Ιουνίου 1952 στην Κωνσταντινούπολη σε μία ευκατάστατη οικογένεια με πατέρα μηχανικό. Μαθήτεψε στην Ροβέρτειο Σχολή της Κωνσταντινούπολης. Έπειτα παρακολούθησε ένα αρχιτεκτονικό πρόγραμμα στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης, γιατί προοριζόταν για μηχανικός ή αρχιτέκτονας. Μετά από τρία χρόνια όμως τα παράτησε και έγινε συγγραφέας. Αποφοίτησε από το Ινστιτούτο Δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης το 1977. Μετά από τρία χρόνια στις ΗΠΑ από το 1985 ως το 1988, όπου έδωσε διαλέξεις και στο Πανεπιστήμιο της Αϊόβα, επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη.
Άρχισε το μεθοδικό γράψιμο ήδη από το 1974. Το πρώτο του γραπτό μυθιστόρημα, το Karanlık ve Işık (Σκοτάδι και Φως) βραβεύτηκε με το πρώτο βραβείο στον Διαγωνισμό Μυθιστορήματος της Milliyet Press του 1979, το οποίο μοιράστηκε με τον Mehmet Eroğlu. Το μυθιστόρημα αυτό εκδόθηκε αργότερα με τον τίτλο Cevdet Bey ve Oğulları (Τσεβντέτ μπεής και υιοί) το 1982. Το 1983 κέρδισε επίσης το Βραβείο Μυθιστορήματος Ορχάν Κεμάλ. Το μυθιστόρημα είναι η ιστορία τριών γενιών μιας πλούσιας οικογένειας της Κωνσταντινούπολης που ζει στο Nisantasi, την μητρική περιφέρεια του Παμούκ. Το 1984 ο Παμούκ κέρδισε το Βραβείο Μυθιστορήματος Μανταραλί για το δεύτερο μυθιστόρημά του Sessiz Ev (Το Σιωπηλό Σπίτι) που εκδόθηκε το 1983. Με τη γαλλική μετάφραση του μυθιστορήματος αυτού κέρδισε το 1991 το Prix de la Découverte Européenne. Το ιστορικό μυθιστόρημα του Παμούκ Beyaz Kale (Το Λευκό Κάστρο) που εκδόθηκε το 1985, κέρδισε το 1990 το Independent Award for Foreign Fiction και επέκτεινε την φήμη του στο εξωτερικό. Το 1990, το μυθιστόρημα - ορόσημό του Kara Kitap (Το Μαύρο Βιβλίο) έγινε ένα από τα πλέον δημοφιλή και συζητημένα αναγνώσματα στην Τουρκική λογοτεχνία, εξαιτίας της πολυπλοκότητάς του και του πλούτου του. Το 1992 συνέγραψε το σενάριο της ταινίας Gizli Yüz (Μυστικό Πρόσωπο) που σκηνοθετήθηκε από τον διακεκριμένο Τούρκο σκηνοθέτη Ömer Kavur. Το 1995, το μυθιστόρημά του Yeni Hayat (Νέα Ζωή), έγινε μπεστ-σέλερ στην Τουρκία. Προκάλεσε μεγάλη εντύπωση στη χώρα του, αφού έγινε το βιβλίο με τις γρηγορότερες πωλήσεις στην Τουρκική ιστορία. Το 1999 ο Παμούκ εξέδωσε το ιστορικό του βιβλίο Öteki Renkler (Τα Άλλα Χρώματα). Το 2003 κέρδισε το πιο προσοδοφόρο βραβείο της διεθνούς λογοτεχνίας, το IMPAC Dublin Award, για το μυθιστόρημά του Benim Adım Kırmızı (Το Όνομά μου Είναι Κόκκινος) το οποίο εκδόθηκε το 2000. Μεταφράστηκε σε 24 γλώσσες. Τα πιο πρόσφατα μυθιστορήματά του είναι τα Kar (Χιόνι) το 2002 και İstanbul-Hatıralar ve Şehir (Κωνσταντινούπολη) το 2003. Οι Νιού Γιόρκ Τάιμς κατέταξαν το Χιόνι στη λίστα τους των "10 Καλύτερων Βιβλίων του 2004" ως ένα από τα έξι μυθοπλαστικά βιβλία που δεν γράφτηκαν στην Αγγλική γλώσσα.
Η επιτυχία δεν ήρθε αμέσως και έπρεπε να βασιστεί στην οικονομική υποστήριξη του πατέρα του. Τα πρώιμα νατουραλιστικά μυθιστορήματα έδωσαν τη θέση τους σε πιο μεταμοντέρνα έργα. Η μεγάλη επιτυχία ήρθε το 1994 όταν το τέταρτο μυθιστόρημά του, Η Νέα Ζωή, έγινε μπεστ-σέλερ. Άτομο υψηλού κύρους στη χώρα του, ο Παμούκ έχει κατηγορηθεί για την υποστήριξή του για τα πολιτικά δικαιώματα των Κούρδων. Το 1995 ο Παμούκ ήταν ανάμεσα σε μια ομάδα συγγραφέων που δικάστηκαν για την κριτική τους εναντίον του τρόπου που η Τουρκία μεταχειρίζεται τους Κούρδους σε ένα βιβλίο δοκιμίων ασκώντας την ελευθερία λόγου.
Τα βιβλία του χαρακτηρίζονται από μια σύγχυση ή απώλεια της ταυτότητας προκληθείσα εν μέρει από τη σύγκρουση μεταξύ Ευρωπαϊκών και Ισλαμικών αξιών. Προκαλούν συχνά ενοχλήσεις ή ανησυχίες, αλλά περιλαμβάνουν σύνθετες, ενδιαφέρουσες πλοκές και χαρακτήρες μεγάλου βάθους. Τα έργα του διαπνέονται επίσης από συζητήσεις και θαυμασμό για τις δημιουργικές τέχνες, όπως η λογοτεχνία και η ζωγραφική.
Ζει με την σύζυγό του και την κόρη τους στην Κωνσταντινούπολη.
Σε μια υπόθεση ελευθερίας της έκφρασης που παρακολουθήθηκε από όλο τον κόσμο, ο Παμούκ κατηγορήθηκε στην Τουρκία ως αποτέλεσμα δηλώσεών του που αφορούσαν στην Αρμενική Γενοκτονία και την Κουρδική μαχητικότητα. Συγκεκριμένα, ο Παμούκ κατηγορήθηκε για την δήλωσή του: "τριάντα χιλιάδες Κούρδοι και ένα εκατομμύριο Αρμένιοι σκοτώθηκαν σ'αυτή τη γη και κανείς εκτός από μένα δεν τολμά να μιλήσει γι'αυτό." Οι κατηγορίες εναντίον του Παμούκ έχουν επίσης δημιουργήσει προβλήματα στην Τουρκία στις προσπάθειές της για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Orhan Pamuk, Istanbul, 2003 / Εκδόσεις Ωκεανίδα, 2005, μτφρ. Στέλλα Βρετού, 589 σελ.

πληροφορίες για τον συγγραφέα: από την βικιπαίδεια